Ova planinska biljka, koja se gaji na pjeskovitim i vlažnim područjima i na nadmorskoj visini preko 1000 m, dostigla je novu popularnost od kako su alergije i intolerancija na gluten postale svakodnevni izazov u prehrani ljudi. Latinski naziv je Fagopyrum esculentum i Fagopyrum tataricum. Ime je dobila po grčkoj riječi fagus – što u prevodu znači bukva i pyros – pšenica. Upravo zbog hranjivih svojstava zrna, heljda se smatra pseudožitaricom, iako botanički pripada kategoriji zeljastog povrća a neki je ubrajaju i u voće. Ipak, kojoj god porodici da pripada, heljda je pravo malo nutritivno bogatstvo.
Zrno heljde je specifičnog oblika i čine ga klica, endosperm, omotač zrna i perikarp (ljuska). Cijelo zrno sasrži najviše ugljenih hidrata (oko 70%), proteina (oko 11%) i biljnih ulja (2,4%). Od mineralnih materija najvišeima kalijuma (448 mg%) i fosfora (282 mg%), zatim kalcijuma (114 mg%) a nisuzanemarljive ni količine magnezijuma, natrijuma i željeza. Osim toga sadrži i mikroelemente: jod, cink, brom, organske kiseline irutin, supstancu iz grupe vitamina P. Rutin poboljšava apsorpciju i djeluje zaštitno na vitamin C. Kako rutin spada u flavonoide, on štiti krvne sudove i smanjuje rizik od stvaranja edema i kapilarnog krvarenja. Heljda sadrži gotovo svevitamine grupe B i velike količine niacina.Oljušteno zrno heljde ima najviše škroba (oko 55%), proteina je oko 12%, lipida 4%, rastvorljivih ugljičnih hidrata je 2%, ukupnih vlakana oko 2% i čak 18% ostalih prehrambenih tvari kao što su organske kiseline, polifenoli, tanini, nuklotidi itd. Heljda sadrži 8 esencijalnih aminokiselina gradivnih komponenti proteina, koje ne možemo sintetizirati nego ih moramo unositi hranom. Zato je heljda dobar izbor i za vegetarijance.
Heljda se najčešće koristi u obliku brašna koje može biti: integralno (od cijelog zrna) i brašno od oljuštenog zrna. Heljdino brašno je visokoproteinskog sastava. U poređenju sa brašnom dobijenim od ostalih žitarica sadržaj proteina je niži jedino od sadržaja proteina ovsenog brašna, dok je značajno veći u odnosu na rižino, pšenično i kukuruzno brašno. Kako ne sadrži gluten, bitna je namirinica za sve koji imaju intoleranciju ili neki oblik alergije na ovaj protein. Treba napomenuti, da iako se heljda preporučuje osobama koje boluju od celijakije, alergija na heljdu se prema podacima iz 2001. godine koje je objavio časopis „Allergy“ javlja kod 1% oboljelih.
Komercijalno bijelo heljdino brašno, koje se uglavnom nalazi u prodaji, se sastoji od centralnog dijela endosperma i znatno je siromašnije u sadržaju proteina, biljnih vlakana i ostalih nutritijenata od heljdinog integralnog brašna. U proizvodnji bijelog heljdinog brašna dobijaju se mekinje koje su odličan izvor ukupnih i rastvorljivih vlakana kao što su inulin i rezistentni skrob, lignana, β-glukana i fitosterola. Upravo sadržaj vlakana, zajedno sa ostalim sastojcima, pri konzumiranju heljde doprinosi snižavanju šećera u krvi, krvnog pritiska i holesterola, te smanjenju rizika za razvoj raka debelog crijeva. Ovo djelovanje heljde nastoji se potvrditi istraživanjima. Jedno od njih je objavljeno u časopisu Journal of Agricultural and Food Chemistry. Pokazalo se da proteini iz heljde smanjuju apsorpciju kolesterola za 47%. Za apsorpciju kolesterola iz hrane presudnu ulogu ima žuč i stvaranje micela. Proteini iz heljde, inhibiraju stvaranje tih micela, pa se kolesterol ne apsorbira već izlučuje iz organizma.
Zbog svega navedenog, heljda se u ishrani preporučuje kod različitih zdravstvenih stanja kao što su: poremećaji u probavnom traktu (želuca i crijeva), nakon hemoterapije, kod pretjeranog umnog rada, depresije, gojaznosti, anemije, dijabetesa, itd.
Čaj od cvijeta heljde pozitivno djeluje na disajne organe i disajneputeve (kašalj) a mješavina listova i cvjetova heljde pomaže kod arteroskleroze krvnihsudova. Integralno brašno od heljde koristi se za pripremu raznih obloga u liječenjukožnih nečistoća (lišajevi, ekcemi, čirevi) a u kozmetici za njegu lica i zapripremu maski(piling). Od ljuspica heljde, prave se jastuci koji su pogodni za ljude sklone alergijama.
